Op de rand van het nieuwe jaar is het interessant te kijken wat de drijvende krachten zijn van de nieuwe mobiliteit. Niet alleen voor volgend jaar, maar vooral ook de jaren daarna. Waar zou je op moeten inspelen?
De vraag hoe de mobiliteit van de toekomst eruit komt te zien, stond centraal bij het onderzoeksteam naar de Stad van de Toekomst waar ik deel van uitmaakte dit jaar. Het onderzoeksproject is een initiatief van de BNA (Bond Nederlandse Architecten) en zal begin volgend jaar een publicatie opleveren. Vijf testlocaties in hele land waren de inspiratie om te kijken waar de stad de komende jaren naartoe ontwikkeld. Ons team keek naar Utrecht stadsrand oost, de toekomstige poort naar de Randstad, als de nieuwe zijderoute uit China doorzet. En een beloopbare stad, aangepast op ‘living as a service’.
De trends die ik in dit artikel met je deel zijn niet alleen geïnspireerd op het Stad van de Toekomst-project. Een andere belangrijke achtergrond is het onderzoek dat we doen aan de TU Delft als onderdeel van het programma PACT(Partnerships in Cities of Things), en dan heel specifiek de scenario’s die we ontwikkelden in dit paper: ‘Near Future Cities of Things; Addressing Dilemmas through Design Fiction’ (Lupetti et al, 2018). Dit zijn de acht trends die de mobiliteit van de toekomst beïnvloeden en vormgeven:
1. Verdichting van de leefomgeving
We leven meer en meer in een verstedelijkte omgeving. De kwaliteit hiervan komt onder druk te staan. We moeten immers steeds meer de ruimte delen. Huizen worden kleiner en zelfs piepklein (‘tiny houses’).
De kosten van ruimte nemen ook sterk toe. De auto heeft nu al geen plek meer in de stad. Letterlijk, de plek wordt te duur. Maar dit gaat ook gebeuren met de footprint van de fiets, wordt voorspeld. We staan inmiddels in de file met de fiets. Door de verstedelijking wordt de ‘last mile’ ook steeds korter en zal die steeds meer te voet worden afgelegd.
2. Versmelting woon-werk
De trend van flexibilisering van werk zal doorzetten. We kunnen gemakkelijker ‘overal’ werken, onze laptop is ons kantoor. Natuurlijk geldt dit niet voor alle beroepen en wordt in kennisintensieve omgevingen juist veel waarde gehecht aan de samenkomst van teams. Maar die hoeft niet fysiek te zijn.
Hoewel niet iedereen het kantoor verruilt voor de co-working space, zal dit concept toch steeds groter worden. Dit komt mede door organisaties die stoppen met eigen kantoren te bouwen.
In combinatie met de kleinere woningen in stedelijke omgevingen leidt dit niet tot minder woon-werkverkeer, maar wel tot een verandering. Werkplekken zullen zich dichtbij in de stad bevinden, afhankelijk van de geboden verbindingen, en zullen minder 9-tot-5 zijn.
Mobiele werkplekken worden gezien als een belangrijke vorm van toekomstige autonome vervoersystemen. Je ziet nu al dat forenzen die gebruik kunnen maken van goede verbindingen (zoals intercitytreinen) daar ‘kantoor houden’. Als autonome voertuigen technische realiteit zijn geworden, kunnen deze vooral de minder verstedelijkte gebieden goed ontsluiten met woon-werkverkeer op maat, van deur tot deur.
3. Verandering klimaatsysteem
Klimaatverandering is een serieus probleem. Omdenken van energie- en ook mobiliteitssystemen zijn onderdeel van de oplossing. Met meer zonne-energie en meer elektrische voertuigen zal een betere balans ontstaan. Efficiënter gebruik van het systeem is echter misschien nog wel belangrijker. Snellere treinen worden een serieus alternatief van het vliegtuig, lokale energieopwekking door buurten of bedrijven heel gewoon.
De Nobelprijs voor de economie werd dit jaar onder andere gewonnen door William D. Nordhaus die pleit voor een economisch systeem dat betere inzet van energie stimuleert (het DICE-model: Dynamic Integrated Climate-Economy). De kosten van milieubelasting worden direct doorberekend aan de vervuiler, waardoor het opeens direct waarde oplevert om daar verbeteringen in aan te brengen. Milieuvriendelijk zijn brengt direct economisch voordeel met zich mee. Dit zal eigen verantwoordelijkheid voor energiesystemen stimuleren. Denk aan de Jaarbeurs die nieuwe ontwikkelingen combineert met zonne-energie en opslag, zodat ze niet alleen een hallencomplex exploiteren maar ook een energieproducent worden voor hun gebruikers.
4. Alles op maat
Het digitaliseren van onze omgeving leidt ertoe dat we gewend raken aan een diverser en gepersonaliseerd aanbod. Van het samenstellen van onze perfecte auto tot 3D-geprinte objecten, maatwerk is gewoon geworden.
Daarbij dringen de algoritmes ons leven binnen. Niet alleen kunnen we dingen op maat laten maken, de dingen en diensten die we gebruiken worden aangepast aan ons gedrag, de kennis van ons profiel en vergelijkbare gebruikers. Persoonlijk aanbod wordt gemaakt op basis van het moment, en van het systeem waarin we ons bevinden.
In het Future Scenarios paper beschrijven we hoe de planning van onze reis in een ‘OV-pod’ wordt geoptimaliseerd op basis van het reisdoel van alle aanwezigen. Je weet niet meer van tevoren hoe lang je over je reis doet, tenzij je betaalt voor extra prioriteit. Een logische doorontwikkeling van huidige systemen, zoals de Intercity Direct, die werken met toeslagen.
Het systeem wordt dus flexibeler. De gebruiker kan er invloed op uitoefenen, maar het systeem creëert ook een realiteit gebaseerd op de specifieke situatie. Het Transparent Charging Station dat als experiment werd ontwikkeld door eLaadNL en Alliander maakt bijvoorbeeld keuzes wie prioriteit krijgt bij het opladen van de elektrische auto en probeert deze afwegingen inzichtelijk te maken.
5. Van bezit naar gebruik, van single-use naar sharing
AirBNB, Uber en Greenwheels laten al een tijdje zien dat er minder wordt gedacht in bezit. Deze diensten blijken een behoefte te vervullen en er lijkt alleen maar een versnelling te komen. Zo is er een flinke groei zichtbaar van private lease en autodelen, met name onder de jongere doelgroep.
Hoewel nog relatief klein, zijn initiatieven als Snappcar interessant waarbij je de mogelijkheid hebt je eigen auto te delen met anderen. Dit zou heel goed onderdeel kunnen zijn van de aanschaf van auto’s in de toekomst (of beter gezegd, de lease). Deelgebruik is ingebakken. Met de oplaadpunten kan het al, nu nog met de auto’s.
Een interessante ontwikkeling is ook de populariteit van Swapfiets. In studentensteden lijkt een explosie van blauwe voorbanden plaats te hebben gevonden. Blijkbaar is een bepaalde zekerheid en gemak belangrijker dan een eigen identiteit via bezit. De identiteit wordt in andere zaken gezocht.
Het is overigens interessant om te zien hoe de portemonnee verandert onder invloed van deze trends. We hebben meer en meer abonnementen, van telefoon tot Swapfiets en maaltijdboxen. Een trend die lijkt over te waaien uit de VS, waar voor alles een abonnement is af te sluiten.
6. Code/Space en Internet of Things
Al deze trends zijn het gevolg of de oorzaak van een begrip dat door Kitchin & Dodge Code/Space wordt genoemd. Ook onze fysieke omgeving is aan het omvormen naar code, naar software. Alles wordt verbonden, al onze diensten zijn digitaal en er zijn al plekken die niet meer functioneren als de digitale systemen uitvallen, zoals het vliegveld.
We gebruiken voor onze digitale diensten allemaal de cloud. We verplaatsen onze data naar een altijd aanwezige digitale laag. Deze laag ontstaat ook voor de applicaties. Edge Computing is een belangrijke trend in Internet of Things. Waar we eerst een systeem hadden met een intelligent moederstation en de contactpunten relatief dom waren en puur bedoeld voor ‘sensing & presenting’ van informatie, verschuift de intelligentie naar de touchpoints. En niet alleen in onze telefoons, maar ook in verbonden objecten. De HomePod van Apple is een minicomputer die op basis van sensoren een optimaal geluidprofiel samenstelt op het moment dat je ‘m verplaatst in de ruimte. De Google Clip-camera herkent via machine-learning of een situatie interessant genoeg is om een video-opname te starten. Die opname wordt lokaal opgeslagen.
Met het Internet of Things zijn de dingen de representatie van steeds complexere systemen. De dingen zijn ook de vertaler van ons gedrag. Ze vangen de data om meer kennis te hebben.
Bij ThingsCon liet Ren Yee van UNStudio zien hoe de versmelting invloed heeft op het denken over de gebouwde omgeving. We krijgen niet alleen Code/Space op het gebied van services, maar het ontwerp- en maakproces is steeds digitaler (BIM). Onze gebouwen en steden krijgen een digital twin. Interessant wordt het als de grens tussen simulatie en realiteit vervaagd.
7. Assisted human
Aanbod op maat en een volledige gedigitaliseerde omgeving. Dat zijn externe factoren die inspelen op ons als mens. Maar de mens zelf wordt ook steeds meer bedreven in het toepassen van de slimme assistent en assistentie. Artificial intelligence zal zich eerst ontwikkelen als augmented intelligence, een methode voor onszelf om beter de complexere problemen op te lossen. We zullen partners worden van intelligente systemen die taken uitvoeren die wij niet of minder goed kunnen doen. Het is al een mooie case dat AI artsen kan helpen om onregelmatigheden op te sporen in scans. Dit laat zich uiteraard ook makkelijk vertalen naar ons complexe leven waarin we onze mobiliteit moeten plannen.
Ook op fysiek gebied is de assisted human een belangrijke ontwikkeling. Dat is nu al te zien in hoe de fiets langzaam maar zeker plaatsmaakt voor de elektrische fiets met trapondersteuning. Het elektrische skateboard en nu ook een soort gemotoriseerde opstaprolschaatsen van Segway zorgen voor verschuivingen in de actieradius van de mens voor de last mile en verder.
8. Belang van ethiek
Met het toenemende bewustzijn over technologie en data en de steeds grotere afhankelijkheid daarvan, groeit het besef dat ethiek een belangrijk onderdeel is van de ontwikkeling van de systemen. We kijken kritischer naar wat we willen delen en wat niet. Ook verwachten we van de diensten die we gebruiken en de aanbieders daarachter dat zij daar een positie over innemen. De nieuwe Europese privacyregels (AVG) zijn daar een teken van. Het staat symbool voor een nieuw waardenmodel, los van de praktische invulling.
Daarnaast worden we meer en meer afhankelijk van de systemen die we gebruiken. Deze zijn vaak een black box of op z’n minst niet transparant. Daarin moeten we nieuwe waardepatronen ontwikkelen om te voorkomen dat we ongewenst worden beïnvloed en afhankelijk zijn zonder controle. Robots Should be Slaves schreef Joanna Bryson, in reactie op de gedachte dat AI zijn eigen governance gaat organiseren.
Een nieuwe mobiliteitsconsument
Wat is nu de invloed van deze ontwikkelingen op het gebruik van mobiliteit? Dit is wat er gaat gebeuren:
- Multimodaal reizen, zowel binnen een reis als over verschillende reizen. Zeker onder invloed van de afname van bezit van vervoermiddelen, gecombineerd met de cultuur van abonnementsdiensten is het veel logischer dat een reis wordt gepland met als uitgangspunt het doel en niet op basis van het vervoermiddel. De NS Businesscard is daar al een voorbeeld van.
- Slimmer reizen is soms ook niet reizen. Als we doelgerichtrt zijn, kan een uitkomst ook zijn dat een reis niet nodig is. Het werk opdelen in taken thuis, op een rustige plek in de stad op loopafstand of op een plek waar je samenwerkt met collega’s. Mobiliteitsaanbieders zijn dan ook niet alleen vervoeraanbieders, maar aanbieders van de combinatie van planning en reis. Als je met drie mensen 1 uur als team wil werken kan de oplossing een mobiel kantoor zijn of een plek in een co-workingspace van een station.
- Reizen als lifestyle. Mobiliteit is meer dan doelgericht van A naar B. En meer dan de ervaring en gebruik bij b. Soms is de reis zelf ook onderdeel, als invulling van het doel zoals hiervoor beschreven, maar ook de experience op zich. Misschien wil je geïnspireerd worden door nieuwe omgevingen en ontmoetingen of juist een meditatiesessie kunnen doen. Plan het aantal calorieën dat je wil verbranden en de vervoersmiddelen worden erop aangepast.
Het zal geleidelijk gaan, maar als we over twintig jaar terugkijken op de ontwikkeling van mobiliteit, dan zijn de veranderingen groter dan gedacht, zonder dat we in een volledige nieuwe wereld leven. Dat heeft het verleden ons wel geleerd.
